Mali-Bamako saldırısını yapan El Murabitun'un başında Muhtar Belmuhtar var. Ya da yok, yalnız adı var. Kesin konuşulamıyor, çünkü Muhtar'ın Libya'da -özel olarak hedef alındığı- ABD hava saldırısında ölüp ölmediği bilinmiyor. Bamako katliamının arkasında o mu var, bu yüzden belli değil. Öyle kabul ediliyor.
El Murabitun'a kafadan İslâmî Mağrip El Kaidesi'nin kolu muamelesi yapılıyor, ama Muhtar'ın bir süre önce Mağrip El Kaidesi'nin başındakilerle anlaşmazlığa düşüp örgütten koptuğu, El Kaide Şurası tarafından tam on sayfalık bir mektupla (silah ve para meseleleri dahil) birçok açıdan suçlandığı da biliniyor. Şimdi beraber gözüküyorlar, ama belli ki Muhtar'ın -eğer sağ ise tabiî- ve örgütü El Murabitun'un geniş bir özerkliği var. El Kaide Sahra Emirliği'nin başındaki adam, Yahya Abu el Hammam.
Mali'de sırf bu yıl çeşitli şiddet eylemlerinde 342 kişi öldü. Bunlar arasında Birleşmiş Milletler barışgücü elemanları, yabancı personel, işadamları, müteahhitler ve çokça sivil var.
Şiddet eylemlerini yalnız El Kaide veya El Murabitun değil, Tuareg'lerin örgütü Ensar el Din de yapıyor. Özellikle kuzeydeki Kidal şehri civarında etkin olan bu örgüt, El Kaide içindeki Tuareg'leri koparıp, cihada yeni katılan Tuareg gençleriyle biraraya getirmiş. Önderi, uzun zamandır tanınan bir siyasî figür, İyad Ag Gali.
Bir de, Mali ve Fransız güvenlik kuvvetleriyle işbirliği yaptığı gerekçesiyle bol bol insan infaz eden Masina Kurtuluş Cephesi (FLM) var. 2013'te ülkenin güney ve orta bölgelerinde saldırılar düzenlemiş. Lideri Ahmedu Kufa, mensubu bulunduğu Pöl nüfusundan bol bol eleman devşiriyor. 19. yüzyılda bir ara Müslüman önder Ahmedu Şeyhu'nun kurduğu Masina devletini yeniden kurma peşinde.
Batı Afrika'da Birlik ve Cihat Hareketi (MUJAO), 2011'de İslâmî Mağrip El Kaidesi'nden ayrılmış. Sebebi, El Kaide içindeki Cezayirli ağırlığının Sahralı ve Sahelli (Sahra altı) militanları rahatsız etmiş oluşu. Bunlar yine de 2012'de çeşitli eylemlerde işbirliği yapmışlar.
Mali'deki isyancı hareketlerin bölünmüşlüğü ilk bakışta bunların zararına gibi görünse de, Andrew Lebovich'in Al Jazeera America'daki yazısında ileri sürdüğüne göre, Fransız ordusunca topluca hedef alınamamalarına yolaçmış ve işlerine yaramış. Fransız askerleri operasyonlara başlayınca silahlı El Kaide'cilerle Muhtar'ın elemanları sağa sola saçılıp dağınık dağınık mevzilenmişler, başka militanlarsa savaşmayı geçici olarak terk edip işlerine güçlerine, köylerine dönmüş ve bir süre sonra yeniden toplaşıp faaliyete geçmişler. BM Barışgücü ve başka hedeflere hemen her gün bombalı saldırılar yapmaya koyulmuşlar.
Lebovich, otel saldırısının, Paris katliamının hemen arkasından gelmesine ve ister istemez onunla ilişkili görünmesine rağmen, esas olarak yerel etkenlere bağlı olduğunu ileri sürüyor. 19 rehinenin öldürüldüğü, genellikle diplomatların, yabancı temsilcilerin kaldığı otelde kısa süre sonra, Haziran ayında hükümetle isyancı gruplar arasında imzalanan anlaşma doğrultusunda bir toplantı yapılacakmış. Ensar el Din önderi Ag Gali, ateşkes ve müzakerelere karşı çıktığı, güney ve orta Mali'deki saldırıları övdüğü, Fransa'yı tehdit ettiği bir ses kaydını henüz yayımlamış. Silahlı Tuareg ve Arap toplulukları arasında süren çatışmalar, yerel ateşkes girişimleriyle anca durdurulabilmiş.
Mali, sadece çeşitli renklerden radikal İslâmcı örgütlerin hükümetle savaşına değil, bunların kendi aralarındaki -etnik motiflerle de bezenip sertleşecek- mücadelesine de daha uzun süre sahne olacak gibi. Türkiye'nin bir buçuk katı büyüklüğündeki çok yoksul ülkede (dünyanın en yoksul birkaç ülkesinden biri), feci sağlık meseleleri ve açlık gibi daha büyük tehlikeler de 12 milyon nüfuslu bu ülkenin talihsiz halkını bekliyor. Doğumda öngörülen muhtemel ömür zaten 50 sene, ortalama yaş 16... Bebek ölüm oranında dünya birincisi...
